Miasto Suwałki było w 2009 roku organem prowadzącym następujące jednostki kultury:

1) Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki, ul. Noniewicza 71 (w tym wraz z Centrum Międzynarodowej Informacji Kulturalno-Turystycznej przy ul. ks. Hamerszmita 16);

2) Bibliotekę Publiczną im. Marii Konopnickiej, ul. E. Plater 33A (siedziba główna wraz z Oddziałem dla Dzieci) oraz z siecią placówek bibliotecznych na terenie miasta, tj. 3 filiami - Filią nr 1 przy ul. Szpitalnej 60, Filią nr 2 przy ul. Klonowej 41, Filią nr 3 przy ul. Północnej 26 oraz Specjalistycznym Oddziałem Bibliotecznym przy ul. Waryńskiego 39 B;

3) Muzeum Okręgowe wraz z następującymi oddziałami:

 – Muzeum im. Marii Konopnickiej, ul. Kościuszki 31 (od sierpnia 2009 r. także siedziba Muzeum Okręgowego na okres remontu obiektu – Resursy Obywatelskiej,   ul. Kościuszki 81),

- Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły, ul. Kościuszki 45.

            Wyżej wymienione jednostki kultury prowadziły działalność w oparciu o dotacje organizatora, dotacje na zadania przyznane w ramach konkursów ogłoszonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Marszałka Województwa Podlaskiego i inne podmioty, a także o środki pochodzące
od sponsorów poszczególnych przedsięwzięć w dziedzinie kultury.

Tabela: Dotacje dla jednostek kultury w 2009 r.  Stan na  31.12.2009 r. (w zł)

Nazwa instytucji kultury	Przychody ogółem	Dotacja        z budżetu miasta	Środki z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego	Dochody własne oraz inne przychody
Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki	4.449.695,08	3.218.740	20.000	1.210.955,08
Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej	1.531.182,56	1.425.585*	22.000	83.597,56
Muzeum Okręgowe	2.296.268,35	1.956 151,07	40.500	299.417,28
Razem 2009 r.	8.277.145,99	6.600.476,07	82.500	1.593.969,92
Razem 2008 r.	8.285.563,15	5.611.817	267.646	2.406.100,15

(Źródło – Sprawozdania z wykonania planów finansowych jednostek kultury za 2009 r.)

* na dochody BP składają się: dotacja z budżetu miasta, powiększona o środki ze Starostwa  

Powiatowego w Suwałkach (7.000 zł).

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowało zadania:

1)Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej

2)Muzeum Okręgowe

  -zakup sprzętu do wyposażenia Muzeum Okręgowego w Suwałkach,

- zakup obrazu Józefa Jaroszyńskiego oraz eksponatów etnograficznych,

- zakup obrazu Zdzisława Suchodolskiego i Franciszka Żmurki,

- zakup artystycznej spuścizny Romana Kochanowskiego (prace malarskie, fotografie własne i inne, płytki stalorytnicze, negatywy szklane, materiały archiwalne – drzeworyty, litografie, teka prac rysunkowych i in.).

- „Ludowa tradycja Suwalszczyzny – etnograficzne kompendium”.

Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego dofinansował zadania:

1)Muzeum Okręgowe

- publikacja „Suwalszczyzna. Świat pogranicza”,

- publikacja Artur Ochał „Batalion Korpusu Ochrony Pogranicza Suwałki             1927-1939”,

- „IX Piknik Kawaleryjski – Dni Kawaleryjskie w Suwałkach”,

- „Więcej muzyki – przeciwdziałanie wykluczeniom społecznym poprzez sztukę”,

- „II Międzynarodowe Konfrontacje Filmowe „Na styku kultur”,

- „XI Suwalski Jarmark Folkloru”,

- „Ludowa tradycja Suwalszczyzny – etnograficzne kompendium”.

Starostwo Powiatowe w Suwałkach dofinansowało zadanie:

Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej – na wykonywanie zadań powiatowej biblioteki publicznej na obszarze powiatu suwalskiego.

dla Regionalnego Ośrodka Kultury i Sztuki na „Suwalki Blues Festiwal”

- na organizację promocji książki „2 Pułk Ułanów Grochowskich”,

- na organizację projektu Isy Schmidlehner (podmiot wspierający: Forum Kultury Austriackiej w Warszawie),

- w związku z organizacją XI Festynu Archeologicznego (zakład Wyrobów Metalowych Suwałkach i Bank BPH w Suwałkach),

- na dofinansowanie publikacji: A. Ochał „Batalion KOP Suwałki 1927-1939” (ze środków NSZZ Funkcjonariuszy Straży Granicznej).

Zatrudnienie w placówce wynosiło na koniec 2009 r. 49 pracowników (przeliczeniu na pełne etaty – 45 etatów), w tym dwie osoby przebywały
na urlopach wychowawczych. Zatrudnienie w Suwalskiej Orkiestrze Kameralnej „Camerata dell’Arte” przedstawiało się następująco: 7 osób, w tym 1 etat –dyrygent oraz 6 osób po ½ etatu. W Tygodniku Suwalskim było zatrudnionych 6 osób na pełnych etatach. Porównywalnie zatrudnienie
na koniec 2008 r. 50 pracowników (tj. 46,25 etatu).

Baza lokalowa obejmowała: siedzibę przy ul. Noniewicza 71, w której działają galerie: Chłodna 20, PAcamera oraz „Na Marmurach”, salę granatową służącą do organizacji imprez kameralnych, pracownie do prowadzenia zajęć
w zakresie plastyki i pracy z zespołami artystycznymi: teatralnymi
i muzycznymi. Dodatkowo instytucja wykorzystywała muszlę koncertową
w parku Konstytucji 3 Maja, organizując w ciągu roku plenerowe imprezy własne oraz użyczając obiekt wraz z obsługą innym organizatorom z terenu miasta. ROKiS korzystał też m.in. z innych obiektów w Suwałkach – auli Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, hali Ośrodka Sportu i Rekreacji, Klubu Garnizonowego, suwalskich świątyń i hal sportowych w szkołach. Prowadził ponadto działania kulturalne w plenerze. Były to m.in. (obok parku Konstytucji 3 Maja) ulice Chłodna i Patli, tereny zalewu „Arkadia” i inne.

Prowadzono zajęcia warsztatowe i konsultacyjne w dziedzinach:

muzyki były to: Suwalski Chór Seniora, zespół wokalny „NP.”, zespół wokalny „Babcie i Wnuczęta”, SAS (zespół instrumentalno-wokalny), Suwalska Formacja Szantowa „Zmiana Wachty”, grupa wokalna „Świetlik”, zespoły: rockowy (młodzieżowy), bluesowy (młodzieżowy), Blues Forever, Acoustic Duet, Korner Band, Retro (wokalny), Dream Ascendes oraz Suwalska Orkiestra Kameralna „Camerata dell’Arte”;

tańca: Dotyk (taniec nowoczesny), Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna” (kapela i grupa taneczna);

plastyki i fotografii: grupa plastyczna „Sztalugi”, Suwalska Grupa Twórcza (fotografia), prowadzono ponadto zajęcia w grupach i sekcjach obejmujących dzieci, młodzież i dorosłych;

literatury – sekcja poetycko-literacka (w ramach Spotkań Artystycznych Seniorów).

4. Centrum Kultury Ludowej Suwalszczyzny i Przygranicza ROKiS.  Prowadzono m.in. opiekę merytoryczną nad solistami i zespołami folklorystycznymi z regionu 3 powiatów – suwalskiego, sejneńskiego i augustowskiego poprzez konsultacje
w terenie dla zespołów oraz pomoc merytoryczną przy organizacji lokalnych imprez folklorystycznych, w tym przygotowanie zakwalifikowanych solistów
i zespołów do XLIII Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków w Kazimierzu n. Wisłą.

Centrum zrealizowało ponadto następujące przedsięwzięcia: „X Kaziuk Suwalski”, X Kiermasz Wielkanocny, XI Suwalski Jarmark Folkloru, „XVIII Wigilię Chłopską”, współpracowało przy realizacji projektu „Ludowa kultura Suwalszczyzny – etnograficzne kompendium”, przy rekonstrukcji obrzędowości dożynkowej oraz udzielało konsultacji merytorycznych z zakresu kultury ludowej Suwalszczyzny uczniom i studentom piszącym prace dyplomowe.

1) w Galerii „Chłodna 20” – zaprezentowano 8 wystaw współczesnej twórczości plastycznej. Prezentowana była twórczość artystów środowiska lokalnego, artystów z kraju i zagranicy (towarzyszyły wystawom katalogi i foldery). Zorganizowano w ciągu roku 8 wystaw. Były to: „Sny o pięknie” Izy Muszczynko, „Akwarele” Eugenijusa Nalevaiki z Wilna, wystawa Reinharda Graefa z Waren, wystawa zbiorowa (malarstwo, rysunek, grafika, haft, rzeźba i inne techniki artystyczne w wykonaniu autorów niepełnosprawnych) w ramach X Przeglądu Twórczości Osób Niepełnosprawnych Województwa Podlaskiego, „Suwalskie Chmury” Olgi Wielogórskiej, rzeźby Elżbiety Pietras, „Obiekty świetlne” Iwony Szpak, zbiorowa „U źródła” Międzynarodowego Pleneru Malarskiego – Kleszczówek 2009”;

2) w Galerii „PAcamera” - zaprezentowano 10 wystaw fotografii i małych form graficznych wraz z towarzyszącymi im katalogami i folderami. Zaprezentowano wystawy: „Fotoinspiracje 2008” (poplenerowa) oraz z warsztatów fotograficznych „Fotowioska”, „Pejzaże stąd do (nie) skończoności” Sławomira Gobisa, prace fotograficzne Vytautasa Stanionosa, „Fotografia” Andre’a Prezesa, „Onirycznie” Mirosława Mizery, „Salon Niebieski STG” Suwalskiej Grupy Twórczej, „Piątka” Joanny Chudy, Kamili Kalickiej-Szweczyk, Izabeli Ździebko, Huberta Humka, Grzegorza Mary, „Akt 2” Wacława Wantucha, „Monodram 2008” Andrzeja Zujewicza, „Australia, moja miłość” Marka Tomalika;

3) w Galerii „Na Marmurach” – zaprezentowano 6 wystaw prezentujących twórczość amatorską. Były to: wystawa zbiorowa X Suwalskiego Przeglądu Dziecięcej Twórczości Plastycznej pt. „Przyjaciel i ja”, zbiorowa grupy plastycznej „Sztalugi” oraz druga pt. „W świecie kolorów”, wystawa fotografii w ramach Międzynarodowego Festiwalu Dzieci i Młodzieży „Wigraszek”, prezentująca twórczość Andrzeja Staszoka pt. „Znani bluesmani – część I w ramach imprezy Suwałki Blues Festival 2009, „Meandry Krutyni” Suwalskiej Grupy Twórczej;

4) w Sali Kameralnej ROKiS zaprezentowano prace XI Suwalskiego Przeglądu Dziecięcej Twórczości Plastycznej „W kolorowej krainie” Suwałki 2009.

Łącznie wystawy zwiedziło w ciągu roku ponad 14.100 osób.

     6. Wybrane imprezy (przeglądy, festiwale, konkursy) o zasięgu lokalnym

-   XVII Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy,

- koncert Joachima Perlika z zespołem „Wspomnienie o …piosenki Cz. Niemena”,

- eliminacje powiatowe 54. Ogólnopolskiego Konkursu Recytatorskiego,

- VII Międzynarodowy Festiwal Teatrów Dzieci i Młodzieży „Wigraszek” 2009”,

- koncert z okazji 1000-lecia pierwszej wzmianki o Litwie (występ kwintetu Orkiestry Smyczkowej z Kłajpedy oraz Suwalskiej Orkiestry Kameralnej),

- „Dzień Suwalski” II Międzynarodowego Festiwalu Muzyki, Tańca i Folkloru „Podlaska Oktawa Kultur”,

- VII Ogólnopolskie Spotkania z Monodramem „O Złotą Podkowę Pegaza”,

- II Międzynarodowe Konfrontacje Filmowe „Na styku kultur”,

- Dni Suwałk – koncert Ryszarda Rynkowskiego i zespołu „Manchester”,

- Suwalska Scena Muzyczna – prezentacje V Blues –Rockowe Jam Session,

- spektakle teatralne: „Trzy razy łóżko”, „Wakacjuszka”, „Poczekalnia”,

- IX Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Tańca „Muszelki Wigier”,

- VI Ogólnopolskie Spotkania z Monodramem „O Złotą Podkowę Pegaza”,

7. W ramach spotkań teatralnych „Za Kurtynką” zaprezentowano 11 sztuk i prezentacji teatralnych dla dzieci i młodzieży szkolnej.

8. W ramach struktury organizacyjnej ROKiS kontynuowała działalność Suwalska Orkiestra Kameralna „Camerata dell’ Arte” pod kierownictwem – Kazimierza Dąbrowskiego). Wystąpiła łącznie w ciągu roku na 27  koncertach w Suwałkach
i w regionie, 2 porankach muzycznych, 3 audycjach edukacyjnych oraz
78 audycjach muzycznych.

9. Placówka zrealizowała ogółem ponad 60 imprez środowiskowych,
m.in. na bazie muszli koncertowej w parku Konstytucji 3 Maja, ulicy Chłodnej, sali granatowej ROKiS oraz innych sal na terenie miasta, z udziałem zaproszonych zespołów oraz zespołów własnych oraz we współpracy z różnymi podmiotami współpracującymi z ROKiS.

1) utrzymywanie kontaktów z partnerami na Litwie (Mariampol, Druskienniki, Soleczniki, Alytus, Troki), w tym m.in. w zakresie prezentacji litewskich zespołów podczas Suwałki Blues Festival, a także w innych koncertach oraz udział suwalskich twórców w Dniach Alytusa (Alytus), w Festiwalu znad Solczy (Soleczniki), udział twórców ludowych z Litwy w XI Suwalskim Jarmarku Folkloru, w koncertach w Suwałkach w ramach działalności Sceny Muzycznej Prezentacje;

2) współpracę z miastem Notodden w Norwegii, w tym w zakresie realizacji imprezy Suwałki Blues Festiwal oraz spektaklu „Matka”;

3) kontynuowanie współpracy z Francją (Grande-Synthe). Efektem był udział
2 fotografików z Suwalskiej Grupy Twórczej na plenerze fotograficznym. Centrum  Międzynarodowej Informacji Kulturalno-Turystycznej w ROKiS przyjęło delegację z francuskiego Centrum Informacji Turystycznej, uzgodniono propozycję wydania przewodnika o Suwałkach i Grande-Synthe;

4) wymianę kulturalną z Waren-Müritz. Zorganizowano wystawę Reinharda Graefa w galerii Chłodna 20 w Suwałkach.

11. W 2009 r. ukazało się 51 numerów „Tygodnika Suwalskiego” w nakładzie 65.000 egzemplarzy. Sprzedano ogółem 47.085 egzemplarzy (około 73,4% nakładu). Malała w ciągu roku liczba punktów sprzedaży - od 90 jednostek
w styczniu do 84 w grudniu 2009 r. Zwroty w 2009 r. wyniosły 27,3% (odpowiednio w 2007 r. – 24,8%, w 2008. – 27,3%).

II.  Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej

1.    Zatrudnienie wynosiło 37 pracowników (etatów), w tym 27  pracowników merytorycznych, 1 osoba – urlop wychowawczy, 10 osób – obsługa
i administracja. Dla porównania w 2008 r. zatrudnienie wynosiło 36 etatów.

2.           Instytucja prowadziła działalność w oparciu o: bibliotekę główną przy          ul. E. Plater 33A (w niej Oddział dla Dzieci, Dział Zbiorów Specjalnych, czytelnie  i wypożyczalnie) oraz filie: nr 1 - przy ul. Szpitalnej 60, nr 2 – przy ul. Klonowej 41, nr 3 – przy ul. Północnej 26 i Specjalistyczny Oddział Biblioteczny – przy ul. Waryńskiego 39 B (współpracował z Miejskim Punktem Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom). Ponadto biblioteka prowadziła 2 punkty biblioteczne: w Domu Pomocy Społecznej „Kalina”
w Suwałkach i w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Augustowie (udostępnianie książki mówionej).

3.           Zbiory biblioteczne – łącznie we wszystkich jednostkach i placówkach
- na koniec 2009 roku wynosiły 219.670 woluminów, w tym prasy oprawnej – 3.225 wol., zbiorów specjalnych - 12.932 jednostek, tytułów prasy
bieżącej- 112.

Struktura księgozbioru kształtowała się następująco: literatura piękna
dla dorosłych – 72.620 wol., literatura piękna dla dzieci – 46.075 wol., literatura inna (fachowa, popularnonaukowa itp.) – 100.975 wol.

W ciągu 2009 r. przybyło łącznie 4.769wol., w tym z zakupów – 2.430 wol., z darów - 1.515 wol., ekwiwalenty za zagubione wydawnictwa – 665 wol., czasopisma oprawne – 40 wol. oraz inne – 129 wol.

Księgozbiór biblioteki (dary) został wzbogacony dzięki m.in. następującym jednostkom: Narodowemu Bankowi Polskiemu, Muzeum Okręgowemu
w Suwałkach, czytelnikom indywidualnym, Stowarzyszeniu Polskiego Bractwa Kawalerów Gutenberga w Warszawie, PWSZ w Suwałkach, Ośrodkowi „Pogranicze – Sztuk, Kultur, Narodów” w Sejnach, Państwowej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Suwałkach.

W zakresie dokumentowania dorobku kulturalnego i gospodarczego regionu zbiór dokumentów został powiększony o 206 jednostek i liczył na koniec roku 4.654 dokumentów.

Zbiory specjalne wynosiły 12.932 jednostek , w tym 6.457 to zbiory audiowizualne, dokumenty elektroniczne – 1.800.

4.           W 2009 r. zarejestrowano ogółem 12.232 czytelników, o 15 więcej
niż w 2008 r., z tego w bibliotece głównej i Oddziale dla Dzieci – 8.139 osób oraz w filiach i Specjalistycznym Oddziale Bibliotecznym – 4.093 osób.                      

Struktura czytelników według wieku przedstawia się następująco:

Zanotowano wzrost liczby czytelników w przedziałach wiekowych: do 15 lat oraz w przedziałach wiekowych 45-60 lat i powyżej 60 lat, w pozostałych grupach był spadek ilości czytelników.

Ogółem w 2009 r. wypożyczono 249.073 wol., aż o 28.684 pozycje więcej niż      w roku 2008. Struktura wypożyczonego księgozbioru kształtowała się następująco: literatura piękna dla dorosłych – 134.087 wol., dla dzieci – 64199 wol., literatura inna – 50.787. Zanotowano wzrost w stosunku do roku ubiegłego odpowiednio: o 53,8%, 25,8% i 20,4%. Wzrosła też ilość wypożyczeń zbiorów specjalnych- 8.040 jednostek inwentarzowych (o ponad tysiąc więcej niż przed rokiem). Kontynuowano formę wypożyczania
„na telefon” skierowaną do osób niepełnosprawnych i obłożnie chorych.

W 2009 r. ze stanowisk internetowych skorzystało w bibliotece 9.889 osób (wzrost o 4.234 osoby). Było też większe zainteresowanie wypożyczeniami międzybibliotecznymi. Skorzystały z tej formy 132 osoby – 398 pozycji,
o 65 osób więcej niż w 2008 r.).

5.           Czytelnie biblioteki odwiedziły łącznie 24.503 osoby (o 10.221 osób więcej
w stosunku do roku poprzedniego). Czytelnicy skorzystali na miejscu
z 30.056 pozycji książkowych (więcej o 2.909 pozycji). Udostępniono 64.829 pozycji czasopism bieżących (wzrost o 7.503 pozycje), 3.225 czasopism oprawnych (wzrost o 40 pozycji). Udzielono 6.658 informacji,
w tym 338 drogą elektroniczną (mniej o 561 niż w 2008 r.).

6.           Wykonano 6 zestawień bibliograficznych, w tym dotyczących miasta              i regionu.

7.           Kontynuowano działania w zakresie komputeryzacji biblioteki,
m.in. aktualizowano i modyfikowano biblioteczne oprogramowanie systemu SOWA, uruchomiono komputerową wypożyczalnię zbiorów specjalnych
w ww. systemie, utworzono komputerowe bazy danych ubytków stałych Czytelni dla Dorosłych oraz filii nr 2 i 3, zakupiono 3 zestawy komputerowe, utworzono 2 kawiarenki internetowe (Filia nr 3 i Specjalistyczny Oddział Biblioteczny).

8.           W ramach działalności oświatowej zrealizowano ogółem  ok. 30 wydarzeń,   w tym:

- 10 spotkań autorskich połączonych z promocją książek związanych tematycznie z Suwałkami i regionem; były to spotkania: z P. Dobajem
i K. Mucharskim, Z. Gniedziejką, J. Milewskim, S. Maciejewskim,
J. Karpem, wydawcą J. Kopciałem, J. Zujewiczem, M. Janusz-Konopelko
 i E. Januszem, autorami książki o staroobrzędowcach oraz promocję książki
 o prof. Edwardzie Szczepaniku, a także wykład P. Stachurskiego
oraz promocję czasopisma i działań Fundacji Miasto;

- obok stałej wystawy geologicznej „Ziemia zapisana w skałach” zorganizowano 15 wystaw, w tym z udziałem twórców, dotyczących tematyki regionalnej. Były to m.in. 4 wystawy fotograficzne, 2 numizmatyczno-filatelistyczne oraz wystawy podręczników i  zbiorów o charakterze bibliofilskim;

- w ramach ogólnopolskiej akcji literackiej „Cała Polska czyta dzieciom” zorganizowano imprezę pn. „Suwalczanie czytają dzieciom” (udział ok. 350 dzieci przedszkolnych i ze szkół podstawowych z terenu miasta Suwałk
i powiatu suwalskiego) oraz trzecią edycję konkursu „Suwalskie limeryki latem (wzięło udział 19 autorów, którzy przesłali 87 utworów).

     9.    Przeprowadzono 13 lekcji bibliotecznych dla 170 uczniów (zrealizowano pięć

tematów). Promocję czytelnictwa wśród najmłodszych czytelników, klasy I-III – kontynuowały: Oddział dla Dzieci i filie biblioteczne. W ramach przedsięwzięcia „Biblioteka – dobre miejsce dla każdego czytelnika” odbyło się 16 zajęć, z których skorzystało 381 dzieci. Ponadto w ramach innych działań edukacyjnych filie zorganizowały 27 spotkań z udziałem 259 dzieci (konkursy literackie, gry i zabawy, zajęcia komputerowe, bale przebierańców). Specjalistyczny Oddział Biblioteczny zorganizował w ciągu roku 7 cyklów
w formie zabaw edukacyjnych, konkursów, wydawania czasopisma tworzonego przez dzieci „Bibliofilek” i in. W ciągu roku uczestniczyło w zajęciach ponad 2.000 dzieci.

Ponadlokalna działalność biblioteki polegała na realizacji zadań w ramach zawartego Porozumienia Nr 1 z 3.04.2003 r. (aneks nr 1/2009) pomiędzy Miastem Suwałki i Starostwem Powiatowym w Suwałkach, obejmująca nadzór merytoryczny nad placówkami zlokalizowanymi na terenie 9 gmin powiatu suwalskiego. Dotacja ze Starostwa Powiatowego stanowiła corocznie wypłacaną stałą kwotę w wyniosła 7.000 zł. Ponadto biblioteka współpracowała z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Suwałkach
w zakresie gromadzenia materiałów popularnonaukowych, udostępniania studentom szkoły księgozbioru oraz posiadanych informatycznych baz danych o zasobach, wymiany zbiorów bibliotecznych i innych form. W zakresie działań biblioteki na obszarze powiatu suwalskiego nieodpłatnie przekazano 24 tytuły materiałów metodycznych i książek oraz opracowań dostępnych w formie elektronicznej. Środki przeznaczane przez Starostwo Powiatowe w Suwałkach wystarczały na zaspokojenie zaledwie w ¼ ogółu niezbędnych działań
w ramach pomocy i współpracy, które należało zrealizować (dotyczy to spotkań autorskich, przeprowadzania konkursów literackich, szkoleń dla bibliotekarzy, zakupów książek i prasy regionalnej) Zrealizowano 10 wyjazdów instruktażowych, które obejmowały m.in. pomoc w zakresie selekcji
i prowadzenia ewidencji księgozbioru, stanu czytelnictwa, komputeryzacji bibliotek. Zorganizowano też w Suwałkach 6 spotkań bibliotekarzy gminnych
o charakterze szkoleniowo-warsztatowym. Biblioteka ogółem na ten cel zaangażowała środki ok. 42.000 zł.

Biblioteka kontynuowała współpracę z Kowieńską Biblioteką Publiczną
im. W. Kudirka oraz Biblioteką Rejonu Wileńskiego. Książnicy wileńskiej przekazano nieodpłatnie 700 tytułów książek polskich dla tamtejszych Polaków, wspólnie napisano też projekt pt. „Interaktywne Centra Nauki
i Technologii „Multicentrum w Suwałkach i Rejonie Wileńskim”. Wniosek
na dofinansowanie tego projektu oczekuje na rozpatrzenie przez komisję konkursową.

1. Zatrudnienie na koniec 2009 r. wynosiło łącznie 37 osób (36 i 1/2 etatów)
w stosunku do 39,5 etatów w 2008 r.

- budynek główny przy ul. Kościuszki 81 (do czasu oddania obiektu do

- budynek oddziału – Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły przy Kościuszki 45.

3. W siedzibie głównej muzeum przy ul. Kościuszki 81 funkcjonowały działy
(w okresie pierwszego półrocza): archeologiczny, etnografii, historii, sztuki. Zbiory placówki powiększyły się łącznie o 2.566 eksponatów, w tym w działach: archeologiczny- o 292 eksponaty, etnografii – 45, historii – o 11, sztuki – o 2.225. Ponadto Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły pozyskało
2 eksponaty. Na podkreślenie zasługują: dar rodziny Wierusz-Kowalskich
– 153 prace (przekazane przez Marka Turowskiego – prawnuka A. Wierusza-Kowalskiego – ocenione na 80.000 zł – koszt zakupu pokryty ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego). W ramach opracowania zbiorów wykonano: 225 wpisów do ksiąg inwentarzowych, 60 kart katalogowych (ewidencyjnych) zabytków, 464 karty katalogowe (ewidencyjne) zabytków
w programie Musset biały, 333 fotografie dokumentacyjne zabytków (w wersjach tradycyjnej i cyfrowej), 189 rysunków zabytków archeologicznych. Ponadto zbiory biblioteki muzealnej powiększyły się o 712 książek (w tym 663 dary). Pozyskano do zbiorów muzeum archiwum Stefana Buczyńskiego przekazane przez żonę Krystynę.

4. W ramach prac badawczych i naukowych oraz działań terenowych zrealizowano:

1) 6 tematów badawczych (związanych z postaciami i twórczością Marii Konopnickiej, Zbigniewa Herberta, Alfreda Wierusza-Kowalskiego oraz syna Czesława i wnuczki Joanny, terenu wykopalisk w obrębie obwodnic Augustowa
i Sztabina, kultury staroobrzędowców na Suwalszczyźnie, tematyki z zakresu wojskowości w Suwałkach);

2) badania archeologiczne (wykopaliskowe) na obszarze obwodnicy Sztabina;

3) etnograficzne - w ramach współpracy z Wydziałem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego obejmujące lata: 2009-2011;

4) udzielono 64 konsultacji naukowych dla piszących prace doktorskie, magisterskie, dyplomowe i semestralne dla nauczycieli i uczniów z Suwałk
i regionu.

- „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich” (od II półrocza zdemontowana, zbiory przeniesione do magazynów))

- „Alfred Wierusz – Kowalski” (zbiory według nowej aranżacji eksponowane
w Muzeum im. M. Konopnickiej),

- „Malarstwo polskie z przełomu XIX i XX wieku” (zbiory znajdują się
w magazynach),

- „Z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny” (zdemontowana, zbiory eksponowane w Muzeum Wigierskiego Parku Narodowego w Starym Folwarku),

- „Maria Konopnicka. Za zamkniętymi drzwiami czasu” (oddział – Muzeum

    im. M. Konopnickiej – została zredukowana na potrzeby innych wystaw),

- nowa ekspozycja „Galeria malarstwa monachijskiego (od II półrocza) w Muzeum im. M. Konopnickiej,

- autorska wystawa twórczości i zbiorów Andrzeja Strumiłły (oddział – Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły);

      2) Wystawy czasowe:

- „Piękno do mnie przyszło. Malarstwo Wojciecha Weissa okresu białego 1905-1912”,

- „Gen. bryg. pilot Witold Urbanowicz – legenda Polskich Skrzydeł”,

- „Suwalskie przenikania” – wystawa fotografii Stanisława J. Wosia,

- „Sygnatura inaczej pisana. Obecność polskich artystów w Monachium w świetle archiwaliów” (eksponowana do stycznia 2009 r.),

W oddziale – Muzeum im. Marii Konopnickiej zaprezentowano wystawy:

-  „Szopki bożonarodzeniowe różnych kultur świata” (do stycznia 2009 r.),

- „Wacław Sieroszewski – pisarz, zesłaniec, legionista”,

- „Legendy polskie – spotkanie w Ogrodzie Baśni”,

- „Suwałki. Podróż z otwartymi oczami” – wystawa prac malarki
Isy Schmidlehner,

W oddziale – Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły zaprezentowano:

- „Notatki malarskie z Wietnamu – gwasze Danuty Strumiłło”,

- „Kamień i brąz” – współczesna sztuka białoruska (30 rzeźb 8 autorów),

- Rzeźba litewska – prace V. Vildziunasa i K. Kunotasa.

Ponadto Muzeum Okręgowe zaprezentowało wystawę pt. „Życie „Pogranicza”
na bazie ekspozycji „Świat pogranicza. Suwalszczyzna według Prof. Mariana Pokropka” w muzeach na Litwie (Kowno, Druskienniki, Olita, Preny);

Eksponaty ze zbiorów Muzeum Okręgowego były ponadto prezentowane
na wystawach w kraju i za granicą.

W ciągu 2009 r. placówki muzealne zwiedziło ogółem ponad 20.072 osób,       w tym Muzeum im. M. Konopnickiej – 10.276 osób, a Centrum Sztuki Współczesnej – Galerię Andrzeja Strumiłły – 3.666 osoby. Analogicznie w 2008 r. placówki muzealne odwiedziło 20.744 osoby (w tym Muzeum im. Marii Konopnickiej – 8.768 osób a Centrum Sztuki Współczesnej – Galerię Andrzeja Strumiłły – 420 osób).

- V  Spotkania z Kolędą – występy zespołów regionalnych, konkurs kolęd                 i pastorałek,

- XI Jaćwieski Festyn Archeologiczny „Szwajcaria 2009” połączony                        z prezentacjami plenerowymi,

- IX Piknik Kawaleryjski – Dni Kawaleryjskie – na terenie przy zalewie „Arkadia” i na placu przy ul. Świerkowej,

- „Noc Muzeów” – druga edycja, m.in. spektakle Teatru „Lustro” i Teatru Form Czarno-Białych „Plama”,

W oddziale – Muzeum im. Marii Konopnickiej zrealizowano m.in:

W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii A. Strumiłły odbyło się: 4 wykłady nt. sztuki i kultury Wschodu, warsztaty twórcze prowadzone przez prof. A. Strumiłłę, 19 spotkań autorskich z udziałem prof. A. Strumiłły, promocja albumu
W. Wołkowa i A. Strumiłły „Lot”.

6. Działalność oświatowa i naukowa

1) W Muzeum Okręgowym odbyły się 152 lekcje muzealne, w których uczestniczyły łącznie 3.672 osoby (w tym w oddziale – Muzeum im. M. Konopnickiej – 116 lekcji – 2.759 osób, a w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii A. Strumiłły – 4 lekcje
– 57 osób).

2) Zrealizowano 17 wykładów o charakterze naukowym i popularnonaukowym z poszczególnych dziedzin działalności muzeum - dla 531 osób.

7. Działalność wydawnicza i publikacyjna; zrealizowano m.in. następujące przedsięwzięcia:

1) wznowiono publikację K. Skłodowskiego „Dzisiaj ziemia wasza jest wolną”,

2) wydano wspólnie z AST-N IX tom Rocznika Augustowsko-Suwalskiego,

3) wydano album „Obrazy w drewnie żłobione: twórczość A. Wierusza-Koalskiego
w drzeworytach”,

4) pod red. A. Żulpy ukazał się album: M. Pokropek „Suwalszczyzna. Świat pogranicza”,

5) ukazała się publikacja: A. Ochał „Batalion KOP Suwałki 1927-1939” realizowano promocję wydawnictw: „Środowiska inteligenckie Suwalszczyzny   w XIX i XX wieku”, VII i VIII tomu Rocznika Augustowsko-Suwalskiego, płyty staroobrzędowców z Gabowych Grądów;

2) Opublikowano 6 artykułów naukowych i popularnonaukowych w różnych czasopismach w kraju.

8. Prace remontowo-adaptacyjne

- 1.09 – rozpoczął się remont budynku głównego przy ul. Kościuszki 81(Resursa Obywatelska) – planowane zakończenie prac w 2012 roku.

- prowadzono bieżące przeglądy i konserwacje m.in. centralek telefonicznych, przewodów kominowych, pieców węglowych, oczyszczanie rynien, oczyszczenie
rur spustowych itp.

Działania w zakresie realizacji zadań i przedsięwzięć kulturalnych prowadziły również:

-  Młodzieżowy Dom Kultury (miejska jednostka oświatowa)

- Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia (państwowa placówka kształcenia artystycznego),

-  stowarzyszenia kulturalne oraz inne jednostki realizujące zadania na terenie miasta.

IV.  Stowarzyszenia kulturalne i organizacje pozarządowe działające na rzecz

       upowszechniania kultury na terenie miasta.

W 2009 roku zostało dofinansowanych z budżetu miejskiego w dziale
921 „kultura” 15 projektów złożonych przez 12 podmiotów, które obejmowały realizację imprez, koncertów, wystaw, wydawnictw, warsztatów i innych form. Projekty zostały dofinansowane w oparciu o ogłoszone publicznie następujące zadania priorytetowe:

Wspieranie projektów artystycznych realizowanych w ramach współpracy kulturalnej z zagranicą, a w szczególności współrealizowanych z miastami partnerskimi.

Wspieranie projektów artystycznych i kulturalnych o szczególnym znaczeniu      dla miasta i jego mieszkańców.

Wspieranie edukacji kulturalnej ze szczególnym uwzględnieniem edukacji dzieci   i młodzieży.

Upowszechnianie czytelnictwa i znaczących, niekomercyjnych publikacji związanych tematem lub osobą twórcy z Suwałkami.

Wspieranie środowisk kombatanckich w zakresie podtrzymywania i upowszechniania tradycji patriotycznych i narodowych.

Wspieranie inicjatyw związanych z ochroną i popularyzowaniem tradycji
i dziedzictwa kulturowego Miasta Suwałki i jego mieszkańców.

Na realizację zadań publicznych w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury    i tradycji w 2009 r. przeznaczono z budżetu miejskiego kwotę 115.320.

Wśród podmiotów realizujących zadania w 2009 r. w dziedzinie kultury znalazły się następujące jednostki:

Augustowsko – Suwalskie Towarzystwo Naukowe w Suwałkach – zadania: wydanie IX tomu Rocznika Augustowsko - Suwalskiego, I tomu z serii „Biblioteka Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” i realizacja Studium Regionoznawczego;

Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku w Suwałkach – zadanie: warsztaty teatralne „Kabaretro”;

Stowarzyszenie Aktywności Społeczno-Artystycznej „Nie Po Drodze”  w Żyrwinach, gm. Szypliszki - zadanie: „4. Suwalskie Teatr-Akcje 2009”;

Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej „Kalina „ w Suwałkach – zadanie: VI Animacje Teatralne;

Katolickie Stowarzyszenie Kultury i Sztuki przy Parafii Chrystusa Króla   Suwałkach – zadanie: II Suwalskie Koncerty Organowe „Vox Organi”;

Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Społecznego, Oddział w Suwałkach – zadanie: IX Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Tańca „Muszelki Wigier 2009”;

Stowarzyszenie Edukacji Muzycznej w Suwałkach – zadania: realizacja koncertu „Stabat Mater” i „IV Uroczystego Koncertu Finałowego Kursów – Wokalnego       i Orkiestrowego”;

Kościół Zielonoświątkowy Zbór „Chrześcijańska Społeczność” w Suwałkach – zadanie: Koncert muzyki żydowskiej w wykonaniu zespołu „Jarmułka Band”;

Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny w Suwałkach – zadanie: wykład „Suwałki i Suwalszczyzna w literaturze”;

Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach – zadanie: wydanie publikacji „Rody suwalskie”;

Związek Harcerstwa Polskiego, Komenda Hufca im. Tadeusza Lutostańskiego     w Suwałkach – zadanie: publikacji pt. „90-lecie ZHP w Suwałkach”;

Centrum Aktywności Społecznej „Pryzmat” – „7.Objazdowy Festiwal Filmowy „Watch Docs. Prawa człowieka w filmie , Suwałki 2009”;

Fundacja „Młoda Muzyka Śląska” w Katowicach – „X-Letnia Filharmonia Aukso”.

Zrealizowane zadania publiczne w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultur

i tradycji oraz wysokość środków przeznaczonych na ich realizację w 2009 r.

Zadanie      priorytetowe	Organizacje	Całkowity koszt zadania w zł	Kwota dotacji z budżetu Miasta Suwałk w zł
Wspieranie projektów artystycznych i kulturalnych  o szczególnym znaczeniu    dla miasta i jego mieszkańców	Augustowsko- Suwalskie Towarzystwo Naukowe             w Suwałkach (3 zadania)   Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego wieku w Suwałkach   Stowarzyszenie Aktywności Społeczno-Artystycznej        „Nie Po Drodze” w Żyrwinach   Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy społecznej „Kalina” w Suwałkach   Katolickie Stowarzyszenie Kultury i Sztuki przy Parafii Chrystusa Króla w Suwałkach   Międzynarodowe Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Społecznego Oddział w Suwałkach   Stowarzyszenie Edukacji Muzycznej w Suwałkach (2 zadania)   Kościół Zielonoświątkowy Zbór „Chrześcijańska Społeczność” w Suwałkach   Centrum Aktywności Społecznej „Pryzmat” w Suwałkach       Fundacja „Młoda Muzyka Śląska” w Katowicach	1) 24.000 2)   3.760 3) 20.500     10.797,05 87.700     3.060,78       20.499,99       143.640         1) 10.830 2) 12.444,14         5.355,70             1.451,80         225.280,81	1) 5.250 2) 1.840 3) 3.000     7.200 17.500      2.500     17.500       28.000         1) 10.830 2)   8.325         2.000           1.375          24.000 10.830
Wspieranie edukacji kulturalnej ze szczególnym uwzględnieniem edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży	Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny w Suwałkach	3.198	1.000
Upowszechnianie czytelnictwa i znaczących, niekomercyjnych publikacji związanych tematem lub osobą twórcy z Suwałkami	Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach (zwiększenie dotacji)	12.000	5.000
RAZEM:		366.872,44 zł	115.320 zł

V. Realizacja planu obchodów świąt i rocznic

Przyjęto „Plan obchodów świąt państwowych, wojskowych i rocznic historycznych w Suwałkach w 2009 roku”. Zawarte w planie przedsięwzięcia dotyczyły obchodów świąt państwowych oraz rocznic historycznych – narodowych
i lokalnych i były realizowane przez Wydział Kultury, Turystyki i Promocji Urzędu Miejskiego przy współpracy ze związkami organizacjami kombatanckimi z terenu miasta, 14. Suwalskim Pułkiem Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, suwalskimi parafiami: Najświętszego Serca Pana Jezusa, Chrystusa Króla, św. Aleksandra, św. Wojciecha, Świętych Apostołów Piotra i Pawła, a także
z Regionalnym Ośrodkiem Kultury i Sztuki, Ośrodkiem Sportu i Rekreacji, Miejską Komendą Policji, Miejską Komendą Państwowej Straży Pożarnej, oraz innymi służbami miejskimi.

Działania obejmowały:

- przygotowanie oraz dekorację miejsc pamięci i ulic na terenie miasta flagami państwowymi, zapalanie zniczy,

- współpracę z ww. podmiotami w sprawie realizacji programu poszczególnych uroczystości w miejscach pamięci oraz towarzyszących imprez kulturalnych,              w tym w ramach powoływanych komitetów organizacyjnych przez Prezydenta Miasta Suwałk (z okazji obchodów świąt narodowych – uchwalenia Konstytucji 3 Maja oraz                   11 Listopada).

- 1 kwietnia (w 65. rocznicę stracenia 16 członków ruchu oporu) – pod pomnikiem Straceń oraz przy zbiorowej mogile w Lesie Szwajcarskim;

- 4 kwietnia – z okazji 4. rocznicy śmierci Papieża Jana Pawła II-  koncert „Stabat Mater” w konkatedrze pw. św. Aleksandra, dekoracja pomnika i złożenie kwiatów;

- 14 kwietnia – z okazji obchodów Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – msza św. w kościele pw. NSPJ oraz uroczystość pod pomnikiem Żołnierzy Września 1939 r.;

- 27 kwietnia – z okazji 69. rocznicy stracenia grupy konspiracyjnej
kpt. S. Bielickiego – przy pomniku i zbiorowej mogile w Lesie Szwajcarskim – udział delegacji Urzędu Miejskiego, suwalskich środowisk kombatantów,                      14. Suwalskiego Pułku Artylerii Ppanc. im. Marszałka J. Piłsudskiego (organizator: Starostwo Powiatowe w Suwałkach);

- 1 i 2  maja – z okazji 5. rocznicy przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz Dnia Flagi RP – Festyn rodzinny w dniu 1.05 w parku Konstytucji 3 Maja
(m.in. występy zespołów, konkursy, kwizy, działania happeningowe), także dekoracja miasta flagami państwowymi oraz m.in. obelisku Unii Europejskiej;

- 3 maja – święto narodowe (z okazji 218. rocznicy uchwalenia Konstytucji  3 Maja) - msza św. przed konkatedrą pw. św. Aleksandra, złożenie kwiatów pod Dębem Wolności, prezentacje artystyczne w muszli koncertowej i w parku Konstytucji 3 Maja w wykonaniu: Miejskiej Orkiestry Dętej z towarzyszeniem zespołu mażoretek, ZPiT „Suwalszczyzna”, Kapeli Podwórkowej z Sejn,
a po południu koncert Suwalskiej Orkiestry Kameralnej „Camerata dell’Arte”
w Klubie Garnizonowym. W uroczystościach uczestniczyła delegacja kombatantów z Grande-Synthe;

- 8 maja – obchody 64. rocznicy zakończenia II wojny światowej w Europie – uroczystość pod pomnikiem Żołnierzy Września 1939 r. przy ul. Wojska Polskiego;

- 4 czerwca – obchody 20. Rocznicy Odzyskania Wolności i Upadku Komunizmu w Europie Środkowej – program obchodów obejmował: Mszę św. w kościele
pw. NSPJ i złożenie kwiatów pod Dębem Wolności w parku Konstytucji 3 Maja,
 a w dniu następnym, 5.06 – koncert w wykonaniu Suwalskiej Orkiestry Kameralnej „Camerata dell’Arte” w auli Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej;

- 10 czerwca – obchody 10. rocznicy pobytu Papieża Jana Pawła II
na Suwalszczyźnie – koncert „Santo Subito” w wykonaniu orkiestry i chóru Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” w kościele pw. Chrystusa Króla;

- 19 lipca – 64. rocznica obławy augustowskiej – uroczystość przy pomniku w Gibach, pow. sejneński (udział w uroczystościach rocznicowych delegacji  Urzędu Miejskiego, suwalskich środowisk kombatanckich, 14 Pułku);

- 22-24 sierpnia - 90. rocznica odzyskania wolności przez Suwałki, obchodzona
w ramach Dni Suwałk. W programie m.in. 22.08 - inscenizacje historyczne
na ul. Kościuszki i w parku Konstytucji 3 Maja oraz 24.08 - obchody 90-lecia odzyskania wolności przez Suwałki (Msza św. w konkatedrze pw. św. Aleksandra oraz złożenie kwiatów pod pomnikiem POW na cmentarzu
przy ul. Bakałarzewskiej przez delegacje władz Suwałk, sąsiednich samorządów, związków kombatanckich, harcerstwa, 14 Pułku, Policji, Państwowej Straży Pożarnej);

- 31 sierpnia – obchody Dnia Solidarności i Wolności. Dekoracja Dębu Wolności w parku Konstytucji 3 Maja , złożenie kwiatów;

- 1 września -  70. rocznica wybuchu II wojny światowej i agresji niemieckiej
na Polskę – uroczystość pod pomnikiem Żołnierzy Września 1939 r.;

- 17 września - 70. rocznica agresji ZSRR na Polskę – program obchodów obejmował: Mszę św. w kościele pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, uroczystość pod pomnikiem Żołnierzy Września 1939 r, złożenie kwiatów pod pomnikiem Sybiraków na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej;

- 27 września – program uroczystości obejmował: Mszę św. w kościele
pw. św. Wojciecha oraz uroczystość złożenia kwiatów pod pomnikiem 41 Pułku Piechoty Armii Krajowej przy ul. Sejneńskiej;

- 16 października - Dzień Papieski, złożenie pod pomnikiem Jana Pawła II kwiatów i zapalenie zniczy;

- 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości – msza św. w konkatedrze     pw. św. Aleksandra, następnie uroczystość pod pomnikiem POW na cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej oraz złożenie kwiatów pod pomnikiem Marszałka
J. Piłsudskiego na terenie Pułku. Jako impreza towarzysząca – okolicznościowy koncert Stana Borysa w auli PWSZ w Suwałkach;

- 13 grudnia – obchody 28. rocznicy wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Organizator obchodów - Rada Miejska w Suwałkach zamówiła mszę
św. w konkatedrze pw. św. Aleksandra.

W 2009 r. współpracowano z następującymi związkami kombatanckimi
w mieście: Suwalską Radą Kombatantów i Osób Represjonowanych Suwałkach, zrzeszającą następujące organizacje: Suwalski Obwód Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” - Inspektorat, Związek Represjonowanych Politycznie Żołnierzy – Górników, Związek Inwalidów Wojennych i Związek Sybiraków, a także z kołem miejskim Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych oraz Związkiem Byłych Żołnierzy Zawodowych.

Suwałki, 12.03.2010 r.